Koyun; “geviş getirenlerden, eti, sütü, yapağısı ve derisi için yetiştirilen evcil hayvan” veya “kendi kişiliğini gösteremeyen, başkalarınca yönetilen, yönlendirilen, güdülen, verilen buyrukları olduğu gibi yerine getiren, tepkisiz” olarak tanımlaması yapılmaktadır. “Koyun gibi insanlar”, “koyun sürüsü gibi toplum” denildiğinde olumsuzluk bir anlam yüklenebilmektedir. Veya öyle zannederiz. Sürekli aynı partiye oy kullananları yine bu deyimlerle eleştiri yapabilmekteyiz. Oysaki doğru bildiğimiz yanlışlarımızdandır. Şimdi size “keşke koyun olsaydınız, koyun sürüsünde bir koyun olarak bulunsaydınız” desem çoğunuz alınırsınız, değil mi? Tolumda “koyun”luğa yüklenmiş anlam doğrultusunda baktığınızda tamamen haklı olabilirsiniz. Toplumda yüklenen olumsuz genel algı “baştaki nereye giderse sorgulamadan gider, uçurumdan bile atlasa hep birlikte aynı hamle tekrarlanır, çoban nereye işaret ederse yön o taraftır.” Kısaca lidere “kesin itaat” esastır. Oysaki durum bu değil. Bakın bilim insanları olmadığını deneylerle ispatlamış durumda.
SÜRÜDEKİ KOYUNLAR, ORTAK AKLA ULAŞIP LİDERLERİNİ BELİRLİ SÜRELERLE DEĞİŞTİRİYORLAR
Fransız bilim insanları koyun sürülerinin kolektif akıllarını incelemek için deneyler gerçekleştirdi. Araştırmacılar, sürülerin ortak akla ulaşıp liderlerini değiştirmeyi tercih edebildiklerini ortaya çıkardı.
Koyun sürülerinin toplu davranışını izah etmek için çeşitli teoriler kullanıldı. Ancak söz konusu teoriler birçok hayvan grubunun sergilediği hiyerarşik yapıyı ve yol gösterici bir “liderliğe”sahip olmanın olası faydalarını dikkate almamakla eleştiriliyor.
İNCELEMEK İÇİN FİZİK TEORİSİ İLE YOLA ÇIKTILAR
Fransa’daki Côte d’Azur, Toulouse ve CY Cergy Paris Üniversitelerinden Luis Gómez-Nava, Richard Bon ve Fernando Peruani isimli araştırmacılar, koyun sürülerinin kollektif davranışlarını incelemek için fizik teorisini kullandı. Elde ettikleri bulguları Nature isimli bilim dergisinde yayınlayan araştırmacılar, sürüdeki koyunlar arasında liderlik ve üyelik rollerinin değişmesinin, bir tür ‘kolektif zekaya’ ulaşıldığını gösteriyor.
Peruani, “Çoğu toplu yaşayan hayvan sisteminde, toplu hareket sürekli bir süreç değildir ve bölümler halinde meydana gelir. Toplu hareket aşamaları dinlenmek veya beslenmek gibi sebeplerle kesintiye uğrar” dedi.
Deneysel ve teorik olanlar da dahil olmak üzere toplu hareket çalışmalarının çoğunun başından sonuna kadar hareket halinde kalan grupları dikkate aldığına dikkat çeken araştırmacı, sürü halinde hareket etme davranışının, bireylerin sürekli olarak seyahat yönü üzerinde müzakere etmesini gerektirdiğinin varsayıldığını belirtti.
Peruani’ye göre, yapılan yeni araştırmanın temel amacı, bir hayvan sisteminin kolektif hareketlerini kolektif hareket aşamalarının bir başlangıcı ve bir sonu olduğunu dikkate alacak şekilde araştırmak. Araştırmacıya göre ekip, sürülerin hareketini ‘kolektif aşamaların’ bir koleksiyonu olarak gören alternatif ve bütüncül bir bakış açısı benimsedi. Peruani, “Bu perspektiften bakıldığında bilgi paylaşımı ve fikir birliği ile karar verme mekanizmalarına ilişkin sorular yeni bir boyut kazanıyor” ifadelerini kullandı.
KONUM BİLGİSİ SÜRÜ İÇİNDE İLETİLİYOR
Deneyde araştırmacılar küçük koyun sürülerinin değişen zaman aralıklarında kendiliğinden davranışlarını yakından inceledi. Sürü üyelerinin yörüngelerini analiz eden araştırmacılar, hayvanların düzenini ve yönünü hesaplarken, aynı zamanda her bir hayvanın hareket ettiği hız arasındaki korelasyonları da değerlendirmeye aldı.
“İlk olarak hiçbir mevcut sürü modelinin veya bunların uzantılarının hiçbirinin gözlemlerimizle tutarlı olmadığını gösterdik” diye konuşan Peruani, “Daha sonra ise verilerle tutarlı bir etkileşim ağı belirleyerek bilginin sürü içinde nasıl dolaştığını analiz ettik ve bu ağ aracılığıyla hangi bilgilerin iletildiğini araştırdık” dedi.
Deneyden elde edilen sonuç ise oldukça şaşırtıcıydı. Zira araştırmacılar, gözlemledikleri sürülerin davranışlarını temsil eden etkileşim ağının oldukça hiyerarşik olduğunu tespit etti. Ayrıca deneyde, söz konusu iletişim ağı üzerinden iletilen tek bilginin koyunun sürü içerisinde hangi konumda olması gerektiğine ilişkin bilgi olduğu anlaşıldı.
GENÇ LİDER YÖNETİP DEVREDİYOR
Elde edilen bulguları kullanan araştırmacılar, iki temel bilişsel sürece odaklanan bir toplu hayvan hareketi modeli oluşturdu. Söz konusu bilişsel süreçler, sürüyü belirli bir süre yönetecek liderin seçimi ve sürünün yönlendirilmesinin altında yatan mekanizma olarak tanımlandı.
“Her toplu hareket aşaması geçici bir lidere sahiptir” diyen Peruani, bulguları şöyle değerlendirdi:
“Ortaya çıkan kolektif stratejinin avantajlarını belirlemek için elde ettiğimiz modelin matematiksel özelliklerini araştırdık. Ana katkının şu olduğuna inanıyorum: Hayvanlar, bir süreliğine birlikte hareket etmek için hiyerarşik bir etkileşim ağı kullanarak grubun tüm kontrolünü geçici lidere veriyor. Ancak aynı zamanda bu geçici lider, konumunu hızlı bir şekilde bir başkasına devrediyor.”
BELLİ BİR SÜREYLE YÖNETİYORLAR
Dolayısıyla araştırmacıların elde ettiği bulgulardan ortaya çıkan sonuç, sürü halinde hareket eden koyunların lider ve takipçi rollerini kendi aralarında değiştirdikleri yönünde. Liderler koyunları yalnızca belli bir süreyle yönetirken, söz konusu sürenin sonucunda liderlik konumunu bir başka koyuna devrediyor.
SORGULAMADAN TAKİP
“Eğer geçici lider grubu ilgilendiren bir bilgiye sahipse (örneğin, bir yerden çıkış yolu veya bir besin kaynağının yeri), o zaman grubu verimli bir şekilde yönlendirebilir” diyen Peruani, sözlerini şöyle devam ettirdi:
“Bu şekilde tüm sürü üyeleri bu bilgiden fayda sağlar. Bunun yalnızca tüm bireylerin geçici lideri sorgulamadan takip etmesi durumunda işe yaradığını belirtmekte fayda var.”
‘Sürekli olarak bir geçici lidere sahiplerse, koyun sürüleri grubun her bir üyesinin sahip olabileceği bilgileri nasıl paylaşır ve işliyor? Grup, yön bulma yeteneğini geliştirmek için bilgi havuzu oluşturabilir mi?’ gibi sorulara odaklandıklarını kaydeden araştırmacı, “Geçici lideri düzenli olarak değiştirerek, grubun bilgi toplama ve kolektif zeka sergileyebildiğini kanıtladık.” dedi.
KOYUNLARINIZ BİTMEDEN, SİZ KOYUN OLUN (fıkra)
Adamın koyunları vardır. Ancak kurt gelip yemektedir. Bir çare arar. Köydeki akil adama gider. Akil adam, koyunların bahçede bulunduğu yerin çevresini telle kaplamasını önerir. Adam teli çevirir. Fakat sabah kalktığında ne görsün, kurt koyunu yine aparmış.
Yine akil adama gider. Akil adam, bu kez “etrafına duvar ör” der. Duvar örülür. Ancak ertesi sabah bakar ki, kurt kuzuları yine aparmış. Doğruca akil adamın kapısı çalıp, durumu anlatır ve sorar: ‘‘Başka çare yok mu?’’ Akil adam cevap verir:
‘‘Çare olmasına var, var da, sen de koyun kalmadı...’’
SONUÇ; Siyasette koyun gibi olmalı, onlar gibi iletişimde bulunmalı, gözlemlemeli, ortak akla ulaşıp genç liderleri zamanı geldiğinde değiştirmeli ve koyun gibi olmalıyız. Yaşlı liderlerin “zamanı geldiğinde genç liderlere devredeceğiz” sözlerine kanmamalı, ilk fırsatta gereğini yapabilmeliyiz. Koyun gibi olmalıyız.
Metin ÇINAR
Yorum Yazın